Karamanoğulları'nın tarihi değiştiren 'Cimri' sikkesi?

---

---

---

---

Sikke bilimi (Nümismatik), para ve paranın tarihi ile uğraşan, tarih biliminin alt kolu olan önemli bilim dallarındandır. Özellikle yeterli yazılı ve arkeolojik belge ve buluntunun olmadığı zamanlarda tarihi olayları açıklamaya önemli katkılar sağlar.

Karamanoğulları tarihi ile ilgili de Şikari’nin “Karamannamesi” ve birbirinden alıntılı Selçukname ile diğer tarihçilerin yazdığı kitaplar haricinde kısıtlı bilgiler bulunmaktadır. Karamanoğulları dönemindeki pek çok olay bu sikkelerle gün yüzüne çıkmıştır. Bu güne kadar pek bilinmeyen,  gün yüzüne çıkmamış veya pek önemsenmemiş ama tarih için önemli birkaç sikkenin hikâyesini sunacağız. Bu bağlamda Karamanoğullarının tarihinden kısa kesitlerde vermiş olacağız. 

Karamanoğulları öyle bir zaman ve coğrafyaya yerleşmişlerdir ki; daha ilk zamanlarından başlayarak pek çok büyük devlet ve beyliklerle ilişki içinde ve dengeli politika izlemek zorunda kalmışlardır. Bu devletler; Anadolu Selçuklu Devleti, Moğollar (İlhanlılar), Memlüklüler,  Osmanlı İmparatorluğu ve Akkoyunlulardır. Bunlardan Selçuklular, Moğollar ve Memlüklüler adına para bastırmışlardır. Çünkü zaman zaman bunların egemenliği, (denge politikası gereği) koruyuculuğu altında yaşamışlar, bu suretle varlığını devam ettirmişlerdir. Cüneyt Ölçer’e göre, Karamanoğulları beylerinin isimlerinin yer almadığı dönemlerdeki sikkeler “Korku Yılları” olarak nitelendirilmektedir. İlk defa kendi adına para bastıran Bedreddin İbrahim Bey’dir.

Selçukluların taht kavgalarından ve Moğolların baskılarından bıkan halkın duygularını iyi sezinleyen ve kullanan Karamanoğlu Mehmet Bey'in Konya'yı alıp Cimri lakaplı Selçuklu Şehzadesini tahta geçirmesi, o ünlü "Türkçe Fermanı'nı" yayınlaması ile birlikte Cimri adına para basıldığını O. Ferit Sağlam, 1945 yılı TTK Belleten Dergisinde yayınlamıştır. Bu tarihe kadar böyle bir para İbn-i Bibi’nin Selçukname’sinde yazmasına rağmen bulunamamıştır. Sikkeyi Ferit Sağlam 1943 yılında Karaman’dan satın alan bir tüccardan diğer 37 Selçuklu gümüş sikkesi ile beraber satın aldığını açıklıkla ifade etmektedir. Ayrıca şimdiye kadar hiçbir koleksiyonda görülmemiş ve hiçbir şekilde yayınlanmamış emsalsiz bir Türk sikkesinin eline geçmesini elli yıllık çalışmasının bir şansı olarak görmektedir.

Yani tek örnek olan sikke Karaman’da bulunmuş ve buradan satın alınmıştır. Bu sikkenin yayınlanması ile birlikte bazı tarihi hataların düzeltilmesine yardımcı olmuş pek çok tartışma da ortaya çıkmıştır. Karamanoğlu Mehmet Bey’in Konya’yı alış tarihi değişik kaynaklarda 676/1277 olarak verilirken sikkedeki tarih 675’tir. Yani bir yıllık bir sapma söz konusudur. Cimri'nin adının, " Ebul Feth lakabı ile Keykavus Oğlu Siyavuş olduğunu da bu sikkeden öğreniyoruz.
Bu yayından sonra aramalar sıklaşmış ve nin de basıldığı anlaşılmıştır. Bir sikke, yazılı kaynaklar olmasına rağmen, tarihin karanlıkta kalmış bazı yönlerini aydınlatmıştır. Ayrıca adına birkaç para basılan Cimri’nin, İbni Bibi’nin iddia ettiği gibi bir ay değil daha uzun süre tahtta kaldığını da ispatlamıştır. Saray tarihçilerinin adedi olduğu üzere adı Siyavuş olmasına rağmen Cimri lakabı kullanılarak küçümseme ve kötüleme yoluna gidilmiştir. Selçuklu Sultanı seferde iken yerine Naib olarak Emineddin Mikail’i bırakmıştır. Mehmet Bey ve adamlarının ’e Selçuklu hazinelerinin yerini öğrenmek için işkence yaptıkları kayıtlarda mevcuttur.

Sarığının arasında bir düğüm bulurlar. Bu düğüm çözülünce içinde muşambaya sarılı bir kâğıt parçası çıkar. Hazinelerin saklandığı yerin planını göstermektedir. Ellerini bağlayarak hazinelerin bulunduğu yerlere götürüler. Malları kolaylıkla bulup katırlara yükledikten sonra Naibi öldürürler. Selçukluların Moğol kuvvetlerinin de desteği ile Konya’ya geldiğini haber alan Karamanoğlu Mehmet Bey ve Cimri, aldıkları ganimet ve paraları hayvanlara yükleyerek buradan ayrılmışlardır. Bu hazinelerin akıbeti hala belli değildir.

Sikkeyi bastıranlardan Karamanoğlu Mehmet Bey, Moğollar tarafından pusuya düşürülerek öldürülmüştür. Cimri ise birkaç kez yenilgiye uğratılmış ve 1279 yılında yakalanarak öldürülmüştür. 

Karamanoğulları diğer devletlerin korumalığında bulundukları sıralarda bastırdıkları paralarında beyliği temsil eden simgeleri kullanmışlar bazen bir işaret bazen de çeşitli sayılarda noktalar kullanmışlardır. Karamanoğullarının sıklıkla kullandıkları altı köşeli yıldız ve kuş resimleridir. baskılı bir sikkede kuş resmi olması ve bu sikkenin Londra’da bulunması ile kuş resimli paraların Karamanlılara ait olduğu kesinlik kazanmıştır. Ancak ilginç olan yönü ise Karamanlıların çift başlı kuşu da parasında kullanmasıdır.     

 
Karamanoğullarının hangi dönemde olursa olsun eski kültür ve geleneklerini yaşatmaya özen göstermişlerdir. Bunun göstergesi ise paralar üzerinde kullandıkları motiflerdir. Özellikle darp yeri olmayan tarihsiz bir parada çok sayıda sembolü bir arada kullanmışlardır. Bu paranın ön yüzünde altı köşeli oval yıldız, içinde altı üçgene benzer şekil ve en içte ise kün-ay damgası bulunmaktadır. Arka yüzünde ise, muhteşem bir altı köşeli yıldız, bu yıldızın tam ortasında bir tek nokta vardır. Tam anlaşılmayan başka motiflerin yanında –resim ters çevrildiğinde- görülen at ve üzerinde adam bulunmaktadır. At üstündeki adamın elinde, Orta Asya kaya resimlerinde sıkça rastladığımız bir elinde kuş, diğer elinde kargı tutan adam resmidir. Buradaki atın kuyruğu ise düğümlüdür. 

Yine Selçuklularında Konya’da çinilerde kullandığı Güneş yüzlü adam figürünün çok daha ilgincini Karamanoğulları parada kullanmışlardır. Bu paradaki figür eski inançların ve geleneklerin ilk dönemlerde hala yaşadığının önemli göstergesidir. 

Karamanoğulları paralarında bu resimlerin yanında kurt, aslan, pars daha pek çok sembol kullanmıştır. Çok az ve özetleyerek vermeye çalıştığımız sikkelerin tarihi açıdan ne denli önemli olduğunu bir nebze gördüğümüzü sanıyorum. Ancak bu sikkelerin yabancı ülkelerin müze ve koleksiyonlarında olması bizi son derece üzmektedir. Bu sikkelerin beyliğin merkezi Karaman Müzesi’de olması ve sergilenmeyen Karamanoğulları dönemi sikkelerinin kategorilere ayrılarak geniş anlamda sergilenmesi tarihimize ve kültürümüze aynı zamanda turizme olumlu katkılar sağlayacaktır. Belki de bu sikkelerden birisi Cimri sikkesinde olduğu gibi tarihin karanlık noktalarından birisini aydınlatacaktır.  

KAYNAKLAR:
1- O. Ferit Sağlam, Şimdiye Kadar Görülmeyen Cimri Sikkesi, TTK Belleten, Cilt: IX, Sayı:35,  Temmuz 1945, sayfa: 299-303
2- Cüneyt Ölçer, Karamanoğulları Beyliği Madeni Paraları, Yenilik Basımevi, İstanbul 1982
3- İbrahim Artak, Sahte Selçuklu Sultanı Cimri, Tarih Dergisi, Sayı:13, Sayfa:151-159
4- Haluk Perk, Karamanoğlu Beyliği Sikkeleri, Cilt II, İstanbul, 2013
5- Haluk Perk, Anadolu Sikkeleri Monografileri II, İstanbul 2011